GIÁO LÝ VỀ CÁC GIÁO PHỤ
Đức Giáo Hoàng Bênêđictô XVI
Bài 18: Thánh Grêgôriô Nyssa (tiếp)
Trong bài giáo lý này, tôi trình bày với anh chị em một số khía cạnh trong giáo huấn của Thánh Grêgôriô thành Nyssa, người mà chúng ta đã tìm hiểu hôm thứ Tư tuần trước. Trước hết, Grêgôriô thành Nyssa có một khái niệm rất vĩ đại về phẩm giá con người. Ngài đã nói: Mục tiêu của con người là trở nên giống Thiên Chúa, và họ đạt được mục tiêu này trước hết qua tình yêu, kiến thức và thực hành các nhân đức: “những tia sáng tỏa sáng từ bản chất thần linh” (De Beatitudinibus 6: PG 44, 1272c), trong một chuyển động không ngừng đạt tới điều thiện như một hành lang trải ra trước chính mình. Về vấn đề này, Grêgôriô sử dụng một hình ảnh rất hiệu lực đã có trong Thư của Thánh Phaolô gửi tín hữu Philípphê: épekteinómenos (3:13), nghĩa là, “Tôi lao mình” tới những gì vĩ đại, tới sự thật và tình yêu. Hình ảnh sống động này miêu tả một thực tế sâu sắc: sự hoàn hảo mà chúng ta mong muốn đạt được một lần và chúng ta có được nó mãi mãi; sự hoàn hảo có nghĩa là tiếp tục, đó là sự sẵn sàng liên tục để tiến về phía trước bởi vì chúng ta không bao giờ đạt được sự giống như Thiên Chúa một cách hoàn hảo; chúng ta luôn luôn trên đường đi (xem Homilia Canticum 12: PG 44, 1025d). Lịch sử của mỗi linh hồn là lịch sử của một tình yêu tràn đầy mọi lúc và đồng thời mở ra cho những chân trời mới, vì Thiên Chúa liên tục mở rộng các khả năng của linh hồn để làm cho nó có khả năng trở thành những của cải lớn hơn bao giờ hết. Chính Thiên Chúa, Đấng đã gieo những hạt giống tốt lành trong chúng ta và từ đó mọi sáng kiến thánh thiện bắt nguồn, Đấng “phá tan ranh giới…, đánh bóng, thanh tẩy tinh thần của chúng ta và hình thành Chúa Kitô trong chúng ta” (In Psalmos 2, 11: PG 44, 544b).
Grêgôriô nóng lòng giải thích: “Thật ra, việc trở nên giống Thiên Chúa hoàn toàn không phải là công việc của chúng ta; nó không phải là thành tựu của bất kỳ chức năng nào của con người; đó là món quà vĩ đại của Thiên Chúa được ban cho bản chất của chúng ta ngay tại thời điểm chúng ta sinh ra” (De Virginitate 12, 2: SC 119, 408-410). Do đó, đối với linh hồn, “vấn đề không phải là biết điều gì đó về Thiên Chúa mà là có Thiên Chúa ở bên trong” (De Beatitudinibus 6: PG 44, 1269c). Hơn nữa, như Grêgôriô nhận xét một cách sâu sắc, “Thiên tính là sự tinh tuyền, đó là sự giải thoát khỏi những đam mê và loại bỏ mọi sự dữ: nếu tất cả những điều này ở trong bạn, Thiên Chúa thực sự ở trong bạn” (De Beatitudinibus 6: PG 44, 1272c).
Khi chúng ta có Thiên Chúa trong chúng ta, khi con người yêu mến Thiên Chúa, qua sự hỗ tương thuộc về luật tình yêu, con người muốn những gì chính Thiên Chúa muốn (xem Homilia in Canticum 9: PG 44, 956ac); do đó, con người cộng tác với Thiên Chúa trong việc hình thành hình ảnh thần linh trong chính mình, để “sự tái sinh thiêng liêng của chúng ta là kết quả của một sự lựa chọn tự do, và theo một cách nào đó, chúng ta là cha mẹ của chính chúng ta, tạo ra chính chúng ta như chính chúng ta mong muốn; và thông qua ý chí của chúng ta hình thành bản thân theo mô hình mà chúng ta chọn” (Vita Moysis 2, 3: SC 1ff., 108). Để lên cùng Thiên Chúa, con người phải được thanh tẩy: “Con đường dẫn con người lên Thiên đàng không gì khác hơn là tách rời khỏi những điều xấu xa của thế gian này. Trở nên giống Thiên Chúa có nghĩa là trở nên công chính, thánh khiết và tốt lành. Do đó, theo sách Giảng viên (5:1): “Thiên Chúa ngự trên trời” và nếu như ngôn sứ nói: “Các con đã biến Thiên Chúa thành nơi nương náu của các con” (Tv 73[72],28), thì các con nhất thiết phải ở nơi Thiên Chúa được tìm thấy vì các con được hiệp nhất với Người”. Vì Người truyền lệnh cho các con phải gọi Thiên Chúa là “Cha” khi các con cầu nguyện, Người bảo các con chắc chắn phải nên giống Cha trên Trời của các con và sống một cuộc sống xứng đáng với Thiên Chúa như Chúa truyền lệnh cho chúng ta rõ ràng khi nói rằng: “Hãy nên trọn lành như Cha Trên Trời của các con là Đấng trọn lành” (Mt 5:48)” (De Oratione Dominica 2: PG 44, 1145ac).
Trong hành trình thăng thiên thiêng liêng này, Chúa Kitô là Mẫu gương và là Thầy, Người cho chúng ta thấy hình ảnh đẹp đẽ của Thiên Chúa (xem De Perfectione Christiana: PG 46, 272a). Mỗi người chúng ta, khi nhìn vào Người, thấy nơi chúng ta “người họa sĩ của chính cuộc đời chúng ta”, Người có ý muốn sáng tác tác phẩm và các nhân đức như những màu sắc của mình (ibid.: PG 46, 272b). Vì vậy, nếu con người được coi là xứng đáng với Danh Chúa Kitô thì người ấy nên cư xử như thế nào? Đây là câu trả lời của Grêgôriô: “con người luôn luôn xem xét những tư tưởng của chính mình, lời nói và hành động của chính mình trong sâu thẳm nhất của mình để xem liệu chúng có hướng về Chúa Kitô hay đang rời xa Người hay không” (ibid.: PG 46, 284c). Và điểm này rất quan trọng vì giá trị mà nó mang lại cho danh xưng “Kitô hữu”. Một Kitô hữu là người mang Danh Chúa Kitô, do đó cũng phải nên giống Chúa Kitô. Là Kitô hữu, chúng ta đảm nhận một trách nhiệm lớn lao với Bí tích Rửa tội.
Nhưng Grêgôriô nói Chúa Kitô cũng hiện diện nơi người nghèo, đó là lý do tại sao họ không bao giờ được xúc phạm: “Đừng coi thường họ, những người không chịu làm việc, như thể vì lý do này họ không có giá trị gì. Hãy xem họ là ai và bạn sẽ khám phá ra phẩm giá của họ nằm ở đâu: họ đại diện cho Con Người của Đấng Cứu Thế. Và nó là như vậy: vì trong lòng nhân từ của Người, Chúa ban cho họ Con Người của chính Người để qua đó, những ai cứng lòng và những kẻ thù của người nghèo có thể được thúc đẩy đến với lòng thương xót” (De Pauperibus Amandis: PG 46, 460bc). Grêgôriô nói về sự trỗi dậy: vươn lên với Thiên Chúa trong lời cầu nguyện qua tâm hồn trong sạch, nhưng cũng vươn lên với Thiên Chúa qua tình yêu tha nhân. Tình yêu là chiếc thang dẫn đến Thiên Chúa. Do đó, Grêgôriô thành Nyssa mạnh mẽ khuyên tất cả thính giả của mình: “Hãy quảng đại với những anh chị em nghèo, những nạn nhân của bất hạnh. Hãy cho người đói từ những gì bạn lấy ra từ dạ dày của chính mình” (ibid.: PG 46, 457c).
Grêgôriô nhớ lại một cách rất rõ ràng rằng tất cả chúng ta đều phụ thuộc vào Thiên Chúa và do đó kêu lên: “Đừng nghĩ rằng mọi sự thuộc về anh chị em! Cũng phải có một phần cho người nghèo, những người bạn của Thiên Chúa. Thật vậy, sự thật là mọi sự đều đến từ Thiên Chúa, Chúa Cha hoàn vũ và chúng ta là anh chị em thuộc về cùng một dòng dõi” (ibid.: PG, 465b). Sau đó, người Kitô hữu nên tự xét mình. Grêgôriô nhấn mạnh thêm: “Nhưng nhịn ăn và kiêng ăn thịt thì có ích lợi gì nếu với sự gian ác của mình, tất cả những gì bạn làm là gặm nhấm anh chị em mình? Bạn đạt được gì trong mắt Thiên Chúa từ việc không ăn thức ăn của chính mình nếu sau đó hành động bất công, bạn cướp đi thức ăn của người nghèo từ tay họ?
Chúng ta hãy kết thúc bài giáo lý của chúng ta về ba Giáo phụ Cappadocian vĩ đại bằng cách nhắc lại khía cạnh quan trọng của giáo huấn thiêng liêng của Grêgôriô thành Nyssa, đó là cầu nguyện. Để tiến bước trên hành trình đến sự hoàn thiện và đón nhận Thiên Chúa trong mình, để mang Thần Khí của Thiên Chúa trong mình, tình yêu của Thiên Chúa, con người phải hướng về Thiên Chúa một cách tin tưởng trong lời cầu nguyện: “Qua lời cầu nguyện, chúng ta thành công trong việc ở với Thiên Chúa. Nhưng bất cứ ai ở với Thiên Chúa đều xa kẻ thù. Cầu nguyện là một sự hỗ trợ và bảo vệ lòng bác ái, một phanh hãm sự tức giận, một sự xoa dịu và kiểm soát niềm kiêu ngạo. Cầu nguyện là việc gìn giữ trinh tiết, bảo vệ lòng trung thành trong hôn nhân, niềm hy vọng cho những người đang dõi xem, một vụ mùa bội thu cho nông dân, sự chắc chắn cho các thủy thủ” (De Oratione Dominica 1: PG 44, 1124ab). Kitô hữu luôn cầu nguyện bằng cách lấy cảm hứng từ Kinh Lạy Cha: “Vì vậy, nếu chúng ta muốn cầu nguyện cho Nước Thiên Chúa đến, chúng ta phải cầu xin Ngài điều này với quyền năng của Lời Chúa: để con có thể tránh xa sự hư hỏng, được giải thoát khỏi cái chết, được giải thoát khỏi xiềng xích của sai lầm; để cái chết có thể không bao giờ ngự trị trên con, để sự chuyên chế của sự dữ có thể không bao giờ có quyền lực đối với con, để kẻ thù không bao giờ có thể thống trị con cũng như không biến con thành tù nhân của nó qua tội lỗi, nhưng để Vương quốc của Chúa có thể đến với con để đẩy xa và hơn nữa, nhổ đi những đam mê đang thống trị con”(ibid., 3: PG 44, 1156d-1157a).
Sau khi kết thúc cuộc sống trần thế của mình, người Kitô hữu sẽ có thể quay về với Thiên Chúa một cách thanh thản. Khi nói về điều này, Thánh Grêgôriô nhớ lại cái chết của chị mình là Macrina và viết rằng chị đang cầu nguyện lời cầu nguyện này với Thiên Chúa trong khi chị nằm hấp hối: “Ngài là Đấng trên trái đất có quyền cất đi tội lỗi, “xin tha thứ cho con, để con có thể tìm thấy sự sảng khoái” (xem Tv 38: 14), và để con có thể được tìm thấy không tì vết trước mắt Ngài vào lúc con trống rỗng khỏi thân xác con (xem Cl 2: 11), để tâm hồn thánh thiện và vô nhiễm (xem Eph 5:27), có thể được đón nhận vào bàn tay của Ngài “như trầm hương trước Nhan Ngài” (Tv 141: [140]: 2) (Vita Macrinae 24: SC 178, 224). Giáo huấn này của Thánh Grêgôriô luôn luôn liên quan đến: không chỉ nói về Thiên Chúa, mà còn mang Thiên Chúa trong chính mình. Chúng ta hãy làm điều này bằng cách cam kết cầu nguyện và sống trong tinh thần yêu thương dành cho tất cả anh chị em của chúng ta.
ĐGH Bênêđictô XVI, Tiếp Kiến Chung
Hội trường Phaolô VI, thứ Tư, 05 tháng 9 năm 2007
Lm. An tôn Trần Văn Phú, biên dịch